ЁЯзм AI-рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░्рдб рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕े T рд╕ेрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рдХ्рд░ांрддि: рдЗрдо्рдпूрдиोрдеेрд░ेрдкी рдоें рдирдИ рдЙрдо्рдоीрдж
✍️ рд╕ूрд░्рдпрд╡ंрд╢ी IAS
ЁЯУМ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдоें рдХ्рдпों?
рд╣ाрд░्рд╡рд░्рдб рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХी рдПрдХ рдЯीрдо, рдЬिрд╕рдоें рдЕрд╕рдо рдХे рдбॉ. рд░ुрдмрд▓ рдоौрдЯ рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं, рдиे рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ (AI) рд╕े рдбिрдЬ़ाрдЗрди рдХिрдП рдЧрдП рдк्рд░ोрдЯीрди рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдП рд╣ैं рдЬो рдоाрдирд╡ рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдордЬ़рдмूрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпे Notch signalling pathway рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рдХрд░рдХे T рд╕ेрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХो рдмрдв़ाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╢ोрдз Cell рдкрдд्рд░िрдХा рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै।
ЁЯФм рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рд╕рдордЭрдиा
ЁЯФ╣ Notch signalling рдХ्рдпा рд╣ै?
рдпрд╣ рдПрдХ рдХोрд╢िрдХा-рд╕े-рдХोрд╢िрдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╣ै, рдЬो рдоुрдЦ्рдпрддः:
-
T рд╕ेрд▓ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें
-
рдКрддрдХ рд╕ंрддुрд▓рди (homeostasis) рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें
-
рд╕्рдЯेрдо рд╕ेрд▓ рдХे рд╡िрднेрджрди (differentiation) рдоें рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।
рдпрджि Notch pathway рд╕рдХ्рд░िрдп рди рд╣ो, рддो T рд╕ेрд▓ рдирд╣ीं рдмрди рд╕рдХрддे।
ЁЯза Homeostasis = рд╢рд░ीрд░ рдХी рдЖंрддрд░िрдХ рд╕्рдеिрд░рддा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा (рдЬैрд╕े рддाрдкрдоाрди, pH, рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा рд╕ंрддुрд▓рди)।
ЁЯФ╣ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे рдХ्рдпा рдХिрдпा?
-
AI рд╕े рдбिрдЬ़ाрдЗрди рдХिрдП рдЧрдП soluble Notch agonists (рд╕рдХ्рд░िрдпрдХ) рдмрдиाрдП।
-
рдкрд╣рд▓े рдЬो рддрдХрдиीрдХें рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддी рдеीं (рдЬैрд╕े culture dish рдкрд░ ligand рд▓рдЧाрдиा), рд╡े рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдХाрдо рдирд╣ीं рдХрд░рддी рдеीं।
-
рдЗрди рдирдП рдк्рд░ोрдЯीрди рдХो:
-
рдмाрдпोрд░िрдПрдХ्рдЯрд░ рдоें рдЯेрд╕्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा → T рд╕ेрд▓ рдХा рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ुрдЖ।
-
рдЪूрд╣ों рдоें рдЗंрдЬेрдХ्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा → рдордЬрдмूрдд рдФрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ T рд╕ेрд▓ рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा рджेрдЦी рдЧрдИ।
-
ЁЯдЦ AI рдХी рднूрдоिрдХा
-
рдЗрди्рд╣ीं AI рддрдХрдиीрдХों рдиे рдбेрд╡िрдб рдмेрдХрд░, рдбेрдоिрд╕ рд╣ाрд╕ाрдмिрд╕ рдФрд░ рдЬॉрди рдЬंрдкрд░ рдХो 2024 рдХा рд░рд╕ाрдпрди рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдиोрдмेрд▓ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рджिрд▓ाрдпा।
-
AI рдиे рдк्рд░ोрдЯीрди рдбिрдЬ़ाрдЗрди рдХिрдП рдЬो:
-
Notch pathway рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рдХрд░рддे рд╣ैं।
-
T рд╕ेрд▓ рдФрд░ рдХैंрд╕рд░ рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХो рдЬोрдб़рддे рд╣ैं।
-
рдЯ्рдпूрдорд░ рдХे рдк्рд░рддिрд░ोрдзी рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХो рддोрдб़рддे рд╣ैं।
-
ЁЯЗоЁЯЗ│ рднाрд░рдд рдФрд░ UPSC рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा
ЁЯФ╕ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЗрдо्рдпूрдиोрдеेрд░ेрдкी
-
рднाрд░рдд рдоें CAR-T рдеेрд░ेрдкी рдорд╣ंрдЧी рдФрд░ рд╕ीрдоिрдд рд╣ै (~ ₹3-4 рдХрд░ोрдб़)।
-
рдпрд╣ рддрдХрдиीрдХ рд╕рд╕्рддी рдФрд░ рд╕ुрд▓рдн рдЗрдо्рдпूрдиोрдеेрд░ेрдкी рдХा рд░ाрд╕्рддा рдЦोрд▓рддी рд╣ै।
ЁЯФ╕ AI + рдЬैрд╡ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी = рднрд╡िрд╖्рдп
-
рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХे National AI Mission рдФрд░ Biotech Vision 2030 рд╕े рдоेрд▓ рдЦाрддी рд╣ै।
-
рдоेрдб-рдЗрди-рдЗंрдбिрдпा рджрд╡ाрдУं рдФрд░ рд╡ैрдХ्рд╕ीрди R&D рдоें рдорджрдж рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।
ЁЯФ╕ рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХा рдпोрдЧрджाрди
-
рдбॉ. рд░ुрдмрд▓ рдоौрдЯ (рдЕрд╕рдо) рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ – UPSC рдк्рд░िрд▓िрдо्рд╕ рдоें 'Personality in News' рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг।
ЁЯз╛ рдкूрд░्рд╡ рд╡рд░्рд╖ рдк्рд░рд╢्рди (PYQ) – UPSC Prelims 2020
рдк्рд░. рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рд╣ाрд▓ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें, рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдХрдерди рд╕рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै?
(a) рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рдЧुрдгрд╕ूрдд्рд░ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдХी рдХोрд╢िрдХाрдУं рд╕े рд▓िрдП рдЧрдП рдбीрдПрдирдП рдХो рдЬोрдб़рдХрд░ рдмрдиाрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
(b) рдХृрдд्рд░िрдо рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рдбीрдПрдирдП рдХी рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдоें рд░рдЪрдиा рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।
(c) рдкрд╢ु рдХोрд╢िрдХा рд╕े рдиिрдХाрд▓े рдЧрдП рдбीрдПрдирдП рдХो рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдоें, рдПрдХ рдЬीрд╡िрдд рдХोрд╢िрдХा рдХे рдмाрд╣рд░, рдкुрдирд░ुрдд्рдкाрджिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
(d) рдкौрдзों рдХी рдХोрд╢िрдХा рд╕े рдиिрдХाрд▓े рдЧрдП рдбीрдПрдирдП рдХो рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдоें, рдПрдХ рдЬीрд╡िрдд рдХोрд╢िрдХा рдХे рдмाрд╣рд░, рдкुрдирд░ुрдд्рдкाрджिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
✅ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░: (d)
рдХाрд░рдг: рд╕िंрдеेрдЯिрдХ рдЬीрд╡рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें DNA рдХो рдХोрд╢िрдХा рдХे рдмाрд╣рд░ рднी рдкुрдирд░ुрдд्рдкाрджिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯУЪ рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрд╕ MCQ
рдк्рд░. AI рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░्рдб рдк्рд░ोрдЯीрди рдФрд░ T рд╕ेрд▓ рдеेрд░ेрдкी рдХे рдмाрд░े рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा/рд╕े рдХрдерди рд╕рд╣ी рд╣ै/рд╣ैं?
-
Notch signalling рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рддाрдХि рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा рдкूрд░्рд╡рдЬ рдХोрд╢िрдХाрдПँ рдкрд░िрдкрдХ्рд╡ B рд╕ेрд▓ рдоें рдмрджрд▓ рд╕рдХें।
-
AI рд╕े рдбिрдЬ़ाрдЗрди рдХिрдП рдЧрдП soluble agonists Notch signalling рдХो рдмрдв़ाрдХрд░ T рд╕ेрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рдорджрдж рдХрд░рддे рд╣ैं।
-
CAR T рдеेрд░ेрдкी рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рди्рдпूрд░ोрд▓ॉрдЬिрдХрд▓ рд░ोрдЧों рдХे рдЗрд▓ाрдЬ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ рдХोрдб:
(a) рдХेрд╡рд▓ 2
(b) 1 рдФрд░ 3 рдХेрд╡рд▓
(c) 2 рдФрд░ 3 рдХेрд╡рд▓
(d) 1, 2 рдФрд░ 3
✅ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░: (a)
рдХрдерди 1 рдЧрд▓рдд рд╣ै (Notch = T рд╕ेрд▓, рди рдХि B рд╕ेрд▓)।
рдХрдерди 3 рдЧрд▓рдд рд╣ै (CAR-T = рд░рдХ्рдд рдХैंрд╕рд░ рдЬैрд╕े рд▓्рдпूрдХेрдоिрдпा рдФрд░ рд▓िрдо्рдлोрдоा рдХे рд▓िрдП)।
ЁЯЪА рдЖрдЧे рдХी рд░ाрд╣ (Way Forward)
-
рд╕्рд╡рджेрд╢ी CAR-T рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди
→ рднाрд░рдд рдоें AI-рдмेрд╕्рдб рд╕рд╕्рддे рдЗрдо्рдпूрдиोрдеेрд░ेрдкी рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рдХी рдЬрд░ूрд░рдд। -
рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ-рдиिрдЬी рднाрдЧीрджाрд░ी
→ BIRAC, рд╕ीрд░рдо рдЗंрд╕्рдЯिрдЯ्рдпूрдЯ, AIIMS рдЬैрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеाрдПं рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░ें। -
AI рдФрд░ рдЬैрд╡ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдиिрдпрдорди
→ AI+Biotech рдХे рд▓िрдП рдиैрддिрдХ рдФрд░ рдХाрдиूрдиी рдвांрдЪा рддैрдпाрд░ рд╣ो। -
AI рдЖрдзाрд░िрдд рдмाрдпोрдЯेрдХ рд╕्рдХिрд▓िंрдЧ
→ рдоेрдбिрдХрд▓ рдЫाрдд्рд░ों рдФрд░ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХो neural networks рдФрд░ protein folding рдХा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдоिрд▓े। -
рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рд╕ाрдЙрде рдиेрддृрдд्рд╡
→ рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХी рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХो рдмाрдпोрдЯेрдХ рдбिрдк्рд▓ोрдоेрд╕ी рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें।
✍️ рдиिрдмंрдз / GS рдЙрдд्рддрд░ рд▓ेрдЦрди рдоें рд▓िंрдХ
GS рдкेрдкрд░ III (рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी):
-
“рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें AI рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ”
-
“рднाрд░рдд рдХी рдЬैрд╡ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдФрд░ рд╕िंрдеेрдЯिрдХ рдмाрдпोрд▓ॉрдЬी рдоें рддैрдпाрд░ी”
GS рдкेрдкрд░ II (рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рд╢ाрд╕рди):
-
“рднाрд░рдд рдоें рдЗрдо्рдпूрдиोрдеेрд░ेрдкी рдХी рд╕рдоाрди рдкрд╣ुंрдЪ”
рдиिрдмंрдз рд╡िрд╖рдп:
-
“рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा: рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ेрд╡ा рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧी рдпा рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХे рдиिрд░्рдоाрддा?”
-
“рдХृрдд्рд░िрдо рдмुрдж्рдзिрдордд्рддा: рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рд╢рдХ्рддि рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рд╢рдХ्рддि”
No comments:
Post a Comment